Medycyna jest tym obszarem aktywności ludzkiej, w której rola i znaczenie kwalifikacji osób wykonujących zawody medyczne – lekarza, pielęgniarki, ratownika medycznego, fizjoterapeuty, psychologa klinicznego i oczywiście psychoterapeuty (oraz szeregu innych) jest kluczowa dla powodzenia procesu leczenia.

 

Nawet tak istotne zmiany, do jakich doszło w medycynie w okresie ostatnich kilkunastu lat – wprowadzenie niejednokrotnie całkowicie nowych metod diagnozy i leczenia – nie spowodowały zmniejszenia znaczenia solidnego wykształcenia i doświadczenia zawodowego osób wykonujących zawody medyczne. Oddziaływania związane z leczeniem psychicznym wydają się być szczególnie wrażliwe w tym obszarze – tu bowiem nadal najważniejszy jest człowiek – lekarz psychiatra, psycholog kliniczny, psychoterapeuta i od jego zaangażowania i poziomu kompetencji zależy powodzenie procesu leczenia.

Co to oznacza dla pacjentów chcących znaleźć dla siebie lub swoich bliskich najlepszą pomoc medyczną?

Co powinno przekładać się na dobrą jakość diagnozy i leczenia?

I oczywiście, jaki ma to związek z podjęciem psychoterapii i wyborem psychoterapeuty?

Zaczniemy od ostatniego pytania – przyjrzenia się, kim w ogóle jest psychoterapeuta i jakimi kompetencjami i doświadczeniem powinien się legitymować.

Pewnym problem jest tu brak formalnego osadzenia tego zawodu i brak jasno zdefiniowanych ustawowo oczekiwań wobec osoby go wykonującej (np. specjalistą psychiatrą może być tylko osoba, która ukończyła wydział lekarski, odbyła staż podyplomowy, następnie pięcioletni staż specjalizacyjny i zdała państwowy egzamin specjalizacyjny w CKM).

Jednocześnie jest jasnym, że zostały ukonstytuowane jednoznaczne kryteria mówiące o tym, jak powinno wyglądać wykształcenie i sposób pracy psychoterapeuty. Są one obecne zarówno w wymogach Ministerstwa Zdrowia (oraz Narodowego Funduszu Zdrowia jako płatnika), jak i konstruowanych w ramach ustaleń środowiska psychoterapeutycznego koncepcji, będących podstawą przyszłej Ustawy o zawodzie psychoterapeuty.

Tworzą one pewną ramę oczekiwań co do kompetencji psychoterapeutów, związanych z jakością ich wykształcenia, posiadanego doświadczenia klinicznego, standardów pracy, konieczności stałej superwizji oraz szkolenia się.

Korzystając z tych doświadczeń zdecydowaliśmy się określić, co determinuje wysoki poziom kwalifikacji zawodowych psychoterapeuty.

Obszary określające poziom kompetencji psychoterapeuty:

  1. Jakość podstawowego, bazowego wykształcenia psychoterapeuty.

  1. Doświadczenie kliniczne psychoterapeuty.

  2. Prowadzenie psychoterapii zgodnie z zalecanymi standardami.

  3. Podejmowanie innych aktywności rozwijających kompetencje zawodowe.

 

  1. Wykształcenie bazowe psychoterapeuty

Wykształcenie psychoterapeuty wymaga ukończenia szkolenia spełniającego standardy określane przez wymogi Ministerstwa Zdrowia, a dotyczące ośrodków i osób mogących prowadzić szkolenie, ilości godzin przeprowadzonych zajęć, ich charakteru oraz współistniejących w ramach szkolenia wymaganych aktywności (trening własny, superwizja, staże kliniczne).

Szkolenia te prowadzone są przez niezależne ośrodki szkoleniowe zazwyczaj posiadające akredytację któregoś z głównych towarzystw  Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego oraz Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Obecnie również inne Towarzystwa (np. psychoanalityczne czy Polskie Towarzystwo Psychoterapii Psychodynamicznej) rozpoczęły proces akredytowania ośrodków szkoleniowych.

Psychoterapeuta w trakcie szkolenia powinien pracować pod opieką kliniczną i superwizyjną bardziej doświadczonych kolegów – najlepszym rozwiązaniem wydaje się praca w zespole klinicznym prowadzącym psychoterapię.

Ukończenie szkolenia i zrealizowanie wszystkich stawianych przez prowadzący je ośrodek wymogów (złożenie pracy, egzamin wewnętrzny) daje zazwyczaj status dyplomowanego psychoterapeuty (dyplom ukończenia szkolenia).

Psychoterapeuta dyplomowany może pracować w pełni samodzielnie, korzystając jednak ze stosunkowo częstej superwizji.

Po kolejnych kilku latach (od 3 do 5) samodzielnej pracy klinicznej przebiegającej jednak pod opieką doświadczonego superwizora, psychoterapeuta może złożyć dokumenty pozwalające mu na przystąpienie do egzaminu certyfikacyjnego organizowanego już przez któreś z głównych Towarzystw. Zdanie egzaminu jest równoznaczne z uzyskaniem certyfikatu i wpisaniem psychoterapeuty na listę certyfikowanych psychoterapeutów.

Certyfikowany psychoterapeuta pracuje w pełni samodzielnie, dalej jednak korzystając ze wsparcia superwizora, określanego jego potrzebami zawodowymi.

Następne etapy szkolenia wiążą się już z uzyskaniem statusu superwizora psychoterapii, czyli osoby uczącej, wspierającej i nadzorującej psychoterapeutów.

Jak widać okres szkolenia psychoterapeutycznego jest długi (minimum 7-8 lat) i wymagający dużego zaangażowania ze strony szkolących się. Pozwala to jednak na zdobycie tak złożonych i rozległych kompetencji, jakie są wymagane w pracy psychoterapeuty.

Wykształcenie podstawowe (minimum studia magisterskie) odgrywa nieco mniejszą rolę aczkolwiek wymagane jest, żeby osoby niemające wykształcenia medycznego (psychiatria) czy psychologicznego (psychologia kliniczna) odbywały nieco dłuższe staże kliniczne lub pracowały w ośrodkach prowadzących psychoterapię.

  1. Doświadczenie kliniczne psychoterapeuty

Doświadczenie kliniczne psychoterapeuty jest obok jego wykształcenia czynnikiem mającym największy wpływ na jakość jego pracy z pacjentem.

Jako że psychoterapia jest procedurą medyczną, to również ją obowiązują standardy obecne medycynie. Jak wiadomo podstawą wykształcenia lekarza było od zawsze i jest nadal doświadczenie zawodowe nabywane podczas pracy z pacjentem pod opieką i nadzorem osób z większym stażem pracy i bardziej ugruntowaną wiedzą kliniczną. W ten właśnie sposób skonstruowane zostały systemy kształcenia specjalizacyjnego lekarzy, pielęgniarek, psychologów klinicznych czy innych pracowników służby zdrowia. Podstawowym ich wymogiem jest praca w ramach zespołu medycznego szpitala bądź dużej specjalistycznej przychodni oraz dodatkowo odbycie staży w wyznaczonych ośrodkach klinicznych.

W naszej ocenie podobne standardy obowiązują systemy kształcenia psychoterapeutów  idealnym rozwiązaniem wydaje się praca w dużych, zintegrowanych ośrodkach klinicznych, w których mieliby możliwość pracy w zespołach wielospecjalistycznych składających się z lekarzy psychiatrów, psychologów klinicznych, psychoterapeutów z dużym stażem zawodowym czy innych osób związanych leczeniem (np. terapeutów uzależnień, pielęgniarek psychiatrycznych czy terapeutów zajęciowych). Idealnie byłoby, gdyby znaczącą metodą oddziaływania leczniczego była tam psychoterapia o zróżnicowanym charakterze – indywidualna, grupowa czy rodzinna.

Ważne, aby w takich ośrodkach regularnie odbywały się zebrania całego zespołu klinicznego, prowadzone były grupy balintowskie dla pracowników i zapewniona była stała superwizja procesów psychoterapii.

Czynnikiem wspierającym nabywane doświadczenie kliniczne powinny być staże odbywane w wiodących ośrodkach prowadzących psychoterapię – daje to możliwość przyjrzenia się pracy prawdziwe mistrzowskich zespołów klinicznych i wypracowanych przez lata metod leczenia.

W naszym rozumieniu rozwiązaniem jest również tworzenie zespołów klinicznych w ramach praktyk prywatnych, w których młodzi psychoterapeuci będą mieli możliwość pracy i uczenia się dzięki uczestniczeniu w zebraniach klinicznych i superwizjach tam prowadzonych.

Ważnym oraz uczciwym zachowaniem jest jasne poinformowanie pacjentów o skali swojego doświadczenia zawodowego, intensywności superwizji czy innych form wsparcia zawodowego. Dotyczy to w naszej ocenie osób na każdym poziomie doświadczenia zawodowego, nie tylko początkujących psychoterapeutów.

  1. Praca zgodna ze standardami klinicznymi

Prowadzenie psychoterapii zgodnie ze standardami wypracowanymi w ciągu wielu lat funkcjonowania tej metody leczenia jest czymś absolutnie podstawowym w pracy psychoterapeuty. Daje to również poczucie elementarnego bezpieczeństwa osobie, która podjęła decyzję o wyborze tej metody leczenia i chciała w sposób maksymalnie efektywny wykorzystać zainwestowany w nie wysiłek, czas i środki finansowe.

Kluczowymi elementami wydaje się tu jasne określenie oczekiwań pacjenta, zdefiniowanie problemów, jakie skłoniły go podjęcia psychoterapii i dookreślenie możliwości leczenia w tej właśnie formie. Pozwoli to na jasne określenie warunków dalszego leczenia w formie kontraktu terapeutycznego tworzącego ramy wspólnej pracy pacjenta i psychoterapeuty.

W naszej ocenie ważnym jest też stosunkowo jasne określenie metody prowadzonej psychoterapii – w kontekście dominującej modalności teoretycznej. Mamy pełne przekonanie, że brak jasności co do stosowanych metod leczenia w psychoterapii zazwyczaj oddaje brak należytego kierunkowego wykształcenia psychoterapeuty. Tylko właściwe osadzenie w teorii pozwala na pełne zintegrowanie posiadanej wiedzy z nabywanym doświadczeniem praktycznym.

Konieczność stałego korzystania z superwizji prowadzonej pracy psychoterapeutycznej jest obecnie bazowym założeniem dotyczącym pracy każdego psychoterapeuty – zarówno tego w początkowym okresie pracy, jak i tego bardzo doświadczonego, posiadającego wszelkie certyfikaty. Istotnym jest tylko, aby terapeuta w początkowym okresie szkolenia korzystał z superwizji częściej, bardziej regularnie – zwłaszcza w sytuacji, w której nie pracuje w ośrodku klinicznym. Wartym rozważenia byłoby oczekiwanie od psychoterapeuty jasnego poinformowania, kto jest jego superwizorem i w jakim zakresie superwizja jest realizowana.

Bardzo pomocnym doświadczeniem w pracy psychoterapeuty jest też uczestniczenie balintowskich, superwizyjnych grupach koleżeńskich – zwłaszcza dla bardziej doświadczonych zawodowo osób.

  1. Inne aktywności szkoleniowe psychoterapeuty

Podejmowanie innych aktywności rozwijających umiejętności zawodowe jest standardem w pracy lekarzy i innych osób pracujących w branży medycznej. Szybkość pojawiających się nowych informacji – dotyczących zarówno diagnozy, jak i leczenia – wymusza stały kontakt z wiedzą. W sposób oczywisty sytuacja taka dotyczy również psychoterapeutów – w ostatnich latach napływ nowej wiedzy związanej z rozwojem neuronauki był szczególnie znaczący, co niejednokrotnie zmieniło nasze spojrzenie na psychoterapię (Psychoterapia a neuronauka).

Rzeczą indywidualną jest oczywiście sposób rozwijania wiedzy – korzystanie z publikacji książkowych czy periodyków naukowych jest jedynie wstępnym elementem tego procesu. Czymś bardzo istotnym wydaje się uczestniczenie szkoleniach, seminariach czy konferencjach naukowych – to daje możliwość poznania najnowszych doniesień naukowych.

Uczestnictwo (czynne – nie tylko bycie ich formalnych członkiem) w organizacjach zawodowych jest bardzo cenną formą stałego uczenia się, wymiany informacji czy możliwością uzyskania wsparcia zawodowego doświadczonych kolegów.

We Wrocławiu taką możliwość daje Dolnośląskie Stowarzyszenie Psychoterapeutów (działające wspólnie z Oddziałem Dolnośląskim Sekcji Naukowej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego), Oddział Dolnośląski Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychodynamicznej oraz Dolnośląskie Koło Naukowe Psychoterapii Psychoanalitycznej.

MT